سوادکوه

شهرستان سوادکوه:                  

این شهرستاندر ناحیه البرز مرکزی و در مجاورت استان سمنان قرار گرفته است. مهمترین شهر شهرستان سوادکوه شهر زیرآب بوده که دارای بیشترین جمعیت و مساحت در سطح شهرستان میباشد. شهرستان سوادکوه به مرکزیت شهر پل سفید از سمت شمال به شهرستان قائمشهر، از سمت جنوب به شهرستان فیروزکوه در استان تهران واستان سمنان، از سمت غرب به شهرستان بابل و از سمت شرق به شهرستان ساری و ارتفاعات دودانگه و دهستان چاشم در شهرستان مهدیشهر محدود است. 

جمعیت این شهرستان در سال 1390، برابر با 64378 نفر بوده است. سوادکوه از سه بخش به نامهای بخش مرکزی، زیرآب وشیرگاه و چهار شهر بترتیب جمعیت و اهمیت زیرآب، شیرگاه، پل سفید و آلاشت و شش دهستان با 20 آبادی تشکیل شده     است. 

     سوادکوه تنها شهرستان فاقد اراضی جلگه ای و کم جمعیت مازندران است اما به واسطه گسترش خدمات شهری در شیرگاه، زیراب و پل سفید و برخورداری از معادن غنی ذغال سنگ با مدیریت شرکت البرز مرکزی (در حال حاضر فعالیت این شرکت متوقف شده است) و تأسیس پردیس دانشگاه شهید بهشتی زیرآب و دانشگاه آزاد اسلامی در سوادکوه، روند توسعه صنعتی و گردشگری آن در سالهای اخیر فزاینده بوده است.  

شهرستان سوادکوه که از ترکیب و توسعه ی فضاهای روستایی مناطق دره ای و کوهستانی شکل گرفته است، از مناظر زیبای طبیعی، اعتدال آب وهوا و پوشش گیاهی انبوه برخوردار می باشد و با توجه به آثار دیدنی و تاریخی نظیر پل ورسک، غارهای مختلف، پل شاپور در شیرگاه به یکی از کانونهای جذب گردشگران تبدیل شدهاست.

پیشینه تاریخی :

نام این منطقه از واژه هند و ایرانی سو، زئو، دئو گرفته شده که معادل واژه فارسی روشنایی است. واژه سات نیز در اغلب نقاط مازندران به جای واژه صاف و روشن به کار می رود. عده ای نیز بر این عقیده اند که نام سوادکوه از کوه سوات گرفته شده که در جنوب شرقی روستای چرات در دهستان ولوپی واقع شده و در ارتفاعات آن آثاری از تمدن قدیم مشاهده می شود که احتملا به دلیل استقرار حاکمان قدیم سوادکوه بر جای مانده است.

کشفیات باستان شناسی به همراه اسناد و مکتوبات تاریخی حاکی از آن است که سوادکوه از نواحی کهن طبرستان و ایران بوده و انسجام بافت فرهنگی و اجتماعی آن در دوران اساطیری ایران ریشه دارد. مورخینی مانند ابن اسفندیار تا قبل از قرن دهم هجری قمری آن را جزئی از تپورستان در ایالت فرشوادگر ذکر کرده اند که از شرق تا جرجان ، از غرب تا دیار آذربایجان، از جنوب تا نواحی ری، قومس و دامغان وسعت داشت. در روایات شاهنامه فردوسی و اوستا آمده است که سوادکوه در گذشته محل زندگی انسانهای متمدنی بوده که آیین دیوسنایی داشته اند. نشانه هایی نیز از آیین میترائیسم و مهرپرستی در قرون اولیه میلادی و اواسط حکومت پادشاهان ساسانی، در این ناحیه وجود داشت. ساکنین این ناحیه به دلیل وضعیت طبیعی منطقه در بدو ورود سپاهیان عرب به ایران، سالیان متمادی با آنها و عوامل خلفای اموی مبارزه کرده و حتی تا قرن چهارم هجری به زبان پهلوی سخن می گفته و با خط پهلوی کتابت می کرده اند. کتیبه ای نیز به خط پهلوی ساسانی در بنای باستانی برج لاجیم بر جای مانده که مربوط به قرن پنجم هجری قمری است. سرانجام اهالی منطقه با اختیار دین جدید را پذیرفته و به اسلام علوی روی آوردند. 

جاذبه های گردشگری، تاریخی و فرهنگی سوادکوه : 

آبشار گزو: 

 در 25 کیلومتری شهر زیرآب در میان اراضی زیبای جنگلی و مجاورت امامزاده سه بزرگوار واقع شده است. آبشار گزو جزو یکی از مناطق نمونه گردشگری منطقه نیز محسوب میشود.

آبشار شورآب :

 در 35 کیلومتری جنوب شهر پل سفید قراردارد و آب آن در اراضی پائین دست روستای شوراب و از داخل تونل راه آهن از دل زمین فوران نموده و بهوسیله یک کانال به خارج از تونل هدایت شده و در مدخل تونل مذکور به پائین میریزد. آب این چشمه و آبشار بهخاطر گذر از لایههای گوگردی زیر زمین قابل استفاده نبوده و بههمین دلیل شوراب نام دارد. به علت وجود املاح فراوان، مجرا و محل ریزش این آبشار بهشکل بسیار زیبایی به رنگ قرمز در آمده است. بنا بر گفته سالخوردگان در زمان جنگ جهانی دوم، روسها از این آب و گلولای آن برای مصارف پزشکی بهره برداری میکردند.

آبشار دراسله تنگه :

در 40 کیلومتری جنوب غربی شهر زیرآب، در دهستان ولوپی و 2 کیلومتری جنوب روستای ییلاقی دراسله واقع شده است. منطقه ییلاقی دراسله دارای آب و هوای بسیار مطبوعی است. این آبشار زیبا با آب فراوان، گوارا و سرد در طول مسیر نیز بهدلیل شیب تند زمین، آبشارهای کوچک و بزرگ فراوانی را پدید آورده است. آبشار دیگری نیز در 1 کیلومتری غرب آن، در انتهای یک دره قراردارد.

سه خط طلا :

راهآهن معروف به سه خط طلا در سه کیلومتری بعد از آبادی ورسک به سمت گدوک در ارتفاعات شرق جاده خطوط راهآهن و با پلها و تونلهای زیبا در سه خط به موازات هم مشاهده میشود. این خطوط برای کم کردن شیب و افزایش ضریب قدرت لوکوموتیوها به این شکل بنا شده است.

دریاچه شورمست :

تنها دریاچه طبیعی شهرستان سوادکوه که وسعت آن 15 هزار متر مربع و عمق آن 5 متر است. این دریاچه در 5/5 کیلومتری شهر پل سفید واقع شده است. درختان کهنسال و بلند قامت توسکا در اطراف آن منظره رویایی را به وجود آورده است.

غار کیجاکچال :

 این غار زیبا در داخل ارتفاعات جنگلی مشرف به روستای پیت سرا در دوآب سوادکوه قراردارد. محل اصلی غار در بدنه یک دیوار60 متری از جنس آهک واقع شده که ارتفاع آن از سطح زمین به 23 مترمی رسد. سقف گنبدی آن با کف غار نیز 7 متر فاصله دارد. دیواره 60 متری شکل یک کلاهک میباشد طوریکه دهانه غار در زیر یک نقاب به طول 4/5 متر قرارگرفته است. محوطه زیر دهانه غار نیز شکل یک کلاهک میباشد. غار کیجاکچال از هر جهت شبیه غار اسپهبد خورشید میباشد و مانند آن احتمالا مربوط به اواخر دوران ساسانی و از دژهای دفاعی اسپهبدان طبرستان در برابر حملهی اعراب به منطقه و پناهگاه سلاطین و حکمرانان وقت بوده است.

 غار دیو لیلم :

 این غار در روستای آزاد مهر، جنوب غرب شهر زیرآب واقع شده و عدهای از محققان و مورخان آن را زندان کی کاووس پادشاه پیشدادی و کیانی ایران میدانند که توسط دیو سفید و سپاهیانش در این غار به بند کشیده شد و شرح کامل آن در کتاب شاهنامه فردوسی آمده است.

پارک جنگلی جوارم :

محوطه پهناور جوارم در مسیر اصلی سوادکوه، در مقابل روستای جوارم و 8 کیلومتری شمال شهر زیرآب واقع شده و دارای امکانات استراحتگاهی برای گردشگران می باشد.

منطقه جنگلی لفور :

این جنگل در مرکز دهستان لفور و شارقلت و در مسیر و محدوده اطراف سد دارای زمینه بسیار مساعد برای اجرای طرحهای توریستی می باشد. اکنون نیز علیرغم عدم برخورداری از امکانات مناسب اقامتی و پذیرائی، به علت وجود روستاهای زیبای بورخانی، گشنیان، نفت چال، چاکسر، اسبو کلا، گالش کلا، میرار کلا، غوزک رودبار، اماکلا، کالی کلا، مرزی دره و عالم کلا و به همراه چشمه سارها، رودها، نهرها و مناظر بی نظیر طبیعی دیگر، از بدیع ترین چشم اندازها برخوردار است و در زمان تعطیلات، سالانه گردشگران بیشماری را به خود جذب می نماید.

جنگل اسلام آباد :

این منطقه در 6 کیلومتری شرق شهر شیرگاه و در مجاورت سد سنبل رود قرار گرفته و ازسمت جنوب غربی سد مذکور آغاز و در جنوب روستای کلیج خیل و در شرجی کلا به منطقه زیولا و جنگل کتو دره ختم می گردد. این ناحیه علاوه بر پوشش مناسب گیاهی و دارا بودن مناظر طبیعی متعدد، دارای فضای مناسبی برای ایجاد امکانات جذب گردشگر برای گذران اوقات فراغت می باشد.

جنگل اندر کلی :

در 5 کیلومتری شرق شهر شیرگاه واقع شده و با برخورداری از اراضی مسطح و یکنواخت در مجاورت رودخانه تا حاشیه شرقی شهر شیرگاه و در امتداد جاده شیرگاه به قائم شهر، در حوالی روستاهای چای باغ، تپه سر، چالی و شورخیل برای احداث پارک جنگلی بسیار مناسب است.

جنگل کاشی آباد (جمشید آباد) :

این محوطه در انتهای روستای جمشید آباد، 1 کیلومتری غرب جاده زیرآب به شیرگاه و 6 کیلومتری شمال غرب شهر زیرآب واقع شده و برخورداری از یک دره زیبای جنگلی، قرار گرفتن در مجاورت یک آبادی، عبور جاده و راه آهن سراسری از کنار آن، جریان رودخانه بزرگ تلار در وسط این منطقه از ویژگیهای شاخص و بارز آن به شمار می رود عوامل مذکور باعث گردیده که جنگل کاشی آباد بدون دارا بودن حداقل امکانات تفرجگاهی مانند آب و سرویس های بهداشتی، اکنون نیز مورد استفاده دهها هزار گردشگر و دوستداران طبیعت برای گذران اوقات فراغت بویژه در فصل تابستان از این مکان زیبا، قرار می گیرد.

جنگل گروسر :

این ناحیه در 18 کیلومتری شمال غرب شهر شیرگاه و در کنار جاده لفور به شیرگاه واقع شده و نام آن نیز به مناسبت وجود یک چشمه آب معدنی گوگردی، گروسر می باشد. این چشمه بهمراه دهها چشمه آب شیرین، آبشارهای کوچک و بزرگ، رودخانه و کوهستان شرایط محیطی بسیار جذاب و زیبا را فرا هم آورده که در حال حاضر نیز هزاران گردشگر بومی و غیر بومی برای گذران تعطیلات از این مکان بهره می برند. رودخانه معروف بابل رود نیز از کنار آن عبور می کند. بخش کوچکی از این جنگلها در محدوده شرقی دهستان بابل کنار شهرستان بابل قرار گرفته است.

پل ورسک :

این پل در زمان رضاشاه، بر روی دره ورسک منطقه سوادکوه ساخته شد و در زمان جنگ جهانی دوم به پل پیروزی معروف شد. پل ورسک با دهانهای به طول 66متر و ارتفاع 110متر یکی از بزرگترین شاهکارهای مهندسی طول خط آهن شمال است.

مسجد جامع زیراب :

مسجد جامع شهر زیرآب که سقف چوبی آن با کنده کاریهای زیبایی از دعای صد بند (جوشن کبیر) با ظرافت و خطی خوش و بلوکههای چوبی منظم تزیین شده است، از شاهکارهای هنری به شمار میرود.

قلعه کنگلو :

این قلعه به فاصله تقریبی 20کیلومتری در جنوب شرقی دوآب (منطقه سوادکوه) درنزدیکی روستای کنگلو بر بالای صخرهای قرار دارد که قسمت اعظم آن با گذشت زمان وعوامل مخرب جوی از بین رفتهاست. نمای خارجی قلعه را یک باروی عظیم سنگی تشکیل میدهد که درقسمت میانی و طرفین آن، برجهای دیده بانی وجود دارد. فضای داخلی این قلعه با توجه به بقایای آن، مدور و در دو طبقه ساخته شده بود که قسمت عمده آن از بین رفته و در حال ویرانی است.

برج لاجیم :

برج لاجیم در شمار آثار زمان تسلط آل زیار بر طبرستان در فاصله سالهای 316الی 443هجری قمری است. این بنای تاریخی در خارج از یک گنبد مخروطی ساده و ظریف پوشیده شده است که در داخل به حالت مدور تغییر شکل میدهد. ورودی این بنای آجری در سمت شرق است و پایه گنبد به وسیله یک ردیف طاقنما تزئین شده است. در کمربند زیر گنبد دو کتیبه به خط کوفی و پهلوی بر روی هم قرار گرفته است. این دو کتیبه بشکل زیبایی با آجرهای تراشخورده در زمینهای از گچ سفید نصب شدهاند. کتیبه با خط کوفی نام کیا اسماعیل ابوالفوراس شهریار ابن عباس صاحب بنا و تاریخ 413هجری قمری را نشان میدهد. جاده دسترسی به روستای لاجیم از شهر زیرآب آغاز میشود و پس از طی یک مسافت 27 کیلومتری به سر گردنه مرتفعی میرسد که از طبیعت و ارتفاعات جنگلی خارج و به چمنزار و بوته زارهای زیبا بدل میگردد .نکته دیگر وجود یک مقبره در داخل بنای برج است. به گفته اهالی این مقبره مربوط به یکی از امام زادگان است. محوطه اطراف برج در واقع قبرستان لاجیم است که محل تدفین متوفیان روستا است.